Opsiyon İşlemleri ve Avantajları

Opsiyon Nedir?

Opsiyonlar, değeri başka bir varlığın değerine bağımlı olarak değişen türev ürünlerdir.

Opsiyonlar, belli bir vadeye kadar, opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, sermaye piyasası aracını veya ekonomik göstergeyi belli bir fiyattan alma ya da satma hakkını, belli bir prim karşılığında opsiyonu satın alan kişiye (lehdara, keşideciye) veren ancak zorunlu tutmayan sözleşmelerdir.

Opsiyon satan yatırımcı, opsiyonu alan kişiden tahsil ettiği prim karşılığında, opsiyonun vadesi dolana kadar, opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, bir sermaye piyasası aracını veya bir ekonomik göstergeyi, opsiyonu alan yatırımcının talebi halinde belirli bir fiyattan alma ya da satma yükümlülüğünü üzerine alır.

• Opsiyonlar alıcısına hak, satıcısına yükümlülük veren türev ürünlerdir.
• Opsiyonlar, bir dayanak varlığı belirli bir vadede, belirli bir fiyattan alma ve satma hakkı ya da yükümlülüğü verir.
• Opsiyonlar yatırım, korunma ve arbitraj amacıyla kullanılabilir.
• Hem yükselen hem düşen piyasa beklentisinde opsiyonlar kullanılabilir.

Opsiyon Tipleri

Dünyada işlem gören iki tip opsiyon vardır. Bu opsiyon tipleri,

• Avrupa Tipi Opsiyonlar
• Amerikan Tipi Opsiyonlar olarak bilinirler.

Avrupa tipi opsiyonların belirgin özelliği vade bitiminden önce opsiyonu alan yatırımcının opsiyonunu kullanamayacağıdır. Avrupa tipi opsiyonlar, ancak vade sonunda keşidecisi tarafından kullanılabilir.

Amerikan tipi opsiyonların en belirgin özelliği ise opsiyonu alan yatırımcının istediği zaman (vadesinde veya vadesinden önce) opsiyonu kullanabileceğidir.

Satın alındığı yere göre opsiyonlar

Borsada işlem gören opsiyonlar, Standart sözleşmeli opsiyonlardır. VİOP’ta İşlem Gören Opsiyon Sözleşmeleri:

Hisse senedi opsiyonları, endeks opsiyonları, döviz sözleşmelerine dayalı opsiyonlar.

Tezgah üstü opsiyonlar

Borsada listelenmezler. Bu tür opsiyonların şartları kısıtlanmamıştır yani istenildiği gibi ayarlanabilirler.

Opsiyon Türleri

İki tür opsiyon vardır:

• Alım Opsiyonu
• Satım Opsiyonu

Yukarıda açıklanan opsiyonun tanımına bağlı kalarak alım ve satım opsiyonlarının ne olduğunu, alıcısına ve satıcısına ne tür hak ve sorumluluklar getirdiğini kısaca açıklayalım:

• Alım opsiyonu alan yatırımcı, belli bir vadeye kadar, opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, bir sermaye piyasası aracını veya bir ekonomik göstergeyi, opsiyonu satan yatırımcıya ödediği bir prim karşılığında belli bir fiyattan alma hakkına sahiptir.
• Alım opsiyonu satan yatırımcı ise, belli bir vadeye kadar, opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, bir sermaye piyasası aracını veya bir ekonomik göstergeyi alım opsiyonu alan yatırımcının talebi halinde belli bir fiyattan satmakla yükümlüdür.
• Satım opsiyonu alan bir yatırımcı, belli bir vadeye kadar, opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, bir sermaye piyasası aracını veya bir ekonomik göstergeyi, opsiyonu satan yatırımcıya ödediği bir prim karşılığında belli bir fiyattan satma hakkına sahiptir.
• Satım opsiyonu satan yatırımcı ise, belli bir vadeye kadar, opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki bir malı, finansal ürünü, bir sermaye piyasası aracını veya bir ekonomik göstergeyi satım opsiyonu alan yatırımcının talebi halinde belli bir fiyattan satın almakla yükümlüdür.

Opsiyonlar arasında seçim dayanak varlık fiyatındaki değişim beklentisine göre yapılır.

• Fiyatlarda yükseliş beklentisi varsa ALIM OPSİYONU (CALL opsiyonu) alınır
• Fiyatların bir seviyeden yukarı yükselmeyeceği beklentisi varsa ALIM OPSİYONU (CALL opsiyonu) satılır.
• Fiyatlarda düşüş beklentisi varsa SATIM OPSİYONU (PUT opsiyonu) alınır
• Fiyatların bir seviyeden aşağıya düşmeyeceği beklentisi varsa SATIM OPSİYONU (PUT opsiyonu) satılır.

Opsiyon Terimleri

Alım (Call) opsiyonu, alıcısına dayanak varlığı alma hakkı verir. Alıcının hakkını kullanmak istemesi halinde alım opsiyonu satıcısının, dayanak varlığı alıcıya satma zorunluluğu vardır. 

Satım (Put) opsiyonu, alıcısına dayanak varlığı satma hakkı verir. Alıcının hakkını kullanmak istemesi halinde satım opsiyonu satıcısının, dayanak varlığı alıcıdan satın alma zorunluluğu vardır. 

Dayanak varlık, opsiyonun bağlı olduğu varlığı ifade eder. 

Sözleşme büyüklüğü, bir opsiyon sözleşmesinin içerdiği dayanak varlık miktarını belirtir. 

Opsiyonun vadesi, opsiyonun kullanılabileceği son gündür. 

Opsiyonun tipi, Avrupa tipi opsiyonlar sadece vade bitim tarihinde kullanılabilirken, Amerikan tipi opsiyonlar bu tarihe kadar herhangi bir zamanda kullanılabilirler. 

Kullanım fiyatı, opsiyonun dayanak varlığı alma ya da satma hakkı verdiği fiyat seviyesidir. 

Opsiyon primi, opsiyonun fiyatıdır. 

Opsiyonun vade sonundaki değeri: Alım opsiyonları için spot fiyat-kullanım fiyatı (negatifise 0), satım opsiyonları için kullanım fiyatı-spot fiyat (negatif ise 0)

Opsiyonların Avantajları

• Risk Yönetimi: Piyasadaki beklenmedik değişimlerden ve bu değişimlerin neden olduğu riskten korunma imkânı sağlar. 
• Düşük İşlem Maliyeti: Dayanak varlığın kendisini almadan, dayanak varlığın fiyat hareketlerinden kar edebilme şansı verir.
• Strateji Seçenekleri: Piyasadaki fiyat beklentilerine göre farklı portföy seçenekleri oluşturma olanağı verir.

Opsiyonların Riskleri

• Uzun pozisyon sahibi için opsiyonun riski, ödemiş olduğu prim ile sınırlıdır. Ancak kısa pozisyon sahibi için risk sınırsızdır.
• Opsiyon sözleşmelerinde çok sayıda kullanım fiyatı için sözleşme varsa yaygın olarak kullanılan sözleşmeler dışında likidite sorunu ortaya çıkar ve alım-satım fiyat teklifleri arasındaki fark büyür. Bu durum pozisyon kapamayı ve kâr realizasyonunu güçleştirir.